O jee, Fischer in het nieuws

Bobby Fischer, in 1971 en 2007

64 is hij nu, en als Bobby weer eens in het nieuws is (in dit geval de Gazetta dello Sport) slaat de schrik je om het hart. Wat zou hij nu weer geroepen hebben? Het valt mee deze keer, hij ligt "alleen maar" al twee maanden in het ziekenhuis met nierproblemen. Naast de jarenlange psychische problemen beginnen dus nu ook de fysieke. Al veel te lang komt de meest legendarische schaker ooit alleen nog in het nieuws als schreeuwende, paranoïde gek. Daarom hier een herinnering aan betere tijden. Fischer op zijn absolute top, op weg naar de wereldtitel. Over De Match tegen Spasski is alles onderhand wel gezegd en geschreven, daarom een fragment uit de kwalificatie, de "tenniswedstrijd" tegen Taimanov en Larsen (6-0 6-0). Bij het naspelen valt op dat met name Taimanov heel slecht speelt. In partij 2 verblundert hij in het verre eindspel de remise, en in de partijen 3 en 5 zelfs een vol stuk. Constant weggespeeld worden doet je zelfvertrouwen natuurlijk ook geen goed. In partij 4 is goed te zien wat 1 van Fischers beste kwaliteiten was, namelijk altijd precies weten welke stukken geruild moeten worden en welke op bord moeten blijven.

Fischer-Taimanov, 1971, 4e matchpartij

43.Td3!
Fischer heeft na torenruil het winstplan van goede loper tegen slecht paard al gezien: koning naar a6, loper naar e8, tempodwang en dan op het juiste moment offeren op g6. Twintig zetten later(!) staat het zo:

Stelling na 61.Le8

Zwart moet nu wel de b-pion loslaten: 61...Kd8 62.Lxg6! Pxg6 63.Kxb6 en de c-pion gaat er ook vanaf. Wit maakt dan twee verbonden vrijpionnen die simpel winnen: 1-0.

Legendarische stellingen (1) toegift

In de vorige aflevering zagen we Velimirovic opgeven tegen Timman in de volgende stelling:

De Koning van de schaakstukjes Jan-Hein Donner (wat zou zijn blog veel bekijks trekken!) vertelde in Schaakbulletin 144 een mooie anekdote over de wekenlange analysegekte rond deze partij:
"Het toernooi was al afgelopen, toen ik de week daarop nog werd opgebeld door een man, die duidelijk aan wanhoop ten prooi was. Hij had ontdekt, dat het toch remise was! 'U moet mij helpen meneer, ik word er gek van. Kan ik U niet even spreken, ik zit nog geen tien minuten bij U vandaan'. Dan moest hij maar langskomen, vond ik, en twee minuten later stond hij hijgend op de stoep.
'Welke stelling wilt U hebben'.
'Geef maar de stand, waarin die Joegoslaaf opgaf'. (zie diagram)
Ik zette het op en hij begon de stukken te verschuiven. Ke3, Txa3, Lxa3, Kxa3, Kd4, Kb4, met z'n tweeën in dribbelpasjes omhoog tot ze op b7 en d7 stonden.

'Zo stond het in de krant', zei hij, tot het uiterste gespannen. Na mijn instemmende knik, plaatste hij daarop de zwarte koning ferm terug naar d6 en keek mij triomfantelijk aan. 'Daar heeft niemand aan gedacht, aha!'

Ik deed a2-a4.

In zichtbare verwarring keek de aankomende theoreticus naar het bordje, vervolgens naar mij en toen weer naar het bord. Het duurde seconden voor het tot hem doordrong. 'Daar heb ik niet aan gedacht', stamelde hij, 'natuurlijk, ook op het eind mag zo'n pion nog altijd twee stappen vooruit!'. 'Ziet U', zei hij even later, rustiger nu, zonder de zenuwslopende verantwoordelijkheid van zijn ontdekking, 'ik kom eigenlijk nooit tot een eindspel en daarom heb ik er niet aan gedacht. Maar dank U meneer, nu kan ik weer slapen'."

Beter kan de hype die destijds rond deze legendarische stelling bestond, niet worden omschreven. Het geeft ook goed weer, hoe moeilijk amateurschakers het konden hebben zonder de nu vanzelfsprekende hulp van schaakprogramma's...

Afmaken voor beginners (3)

Bij Aronian-Grischuk was de vraag hoe wit zijn h-pion laat promoveren voordat de zwarte d-pion vervelend gaat doen. Het gaat verrassend simpel: 1.Pf6+ Lxf6 2.Tg7+! en opgegeven wegens 2...Kf8 3.h8D mat. Achteraf gezien is afmaken altijd een stuk makkelijker dan wanneer je achter het bord zit...


Nog maar eentje uit het voorbije WK-toernooi. Niemand minder dan de nieuwe champ Anand zette met wit op zet 47 een combi in tegen Morozevich. Inmiddels zijn we, na een mooie reeks zetten waarin Anand onder andere promotie met schaak bewust toestond, bij zet 56 beland! Het is uit, maar met welke overtuigende krachtzet dwong Anand zijn tegenstander tot onmiddellijke overgave?

Briljante zetten (1)

Plas-Markus, zwart aan zet

Briljante zetten moeten getoond worden, zelfs als ik zelf het slachtoffer ben. Net toen ik bedacht dat ik de dreiging Lc2 in de gaten moest houden, kwam 25...Lc2!! Een moedige zet, want eerst Tc3 en de dreiging erin houden had ook gekund. Aernout kwam na afloop met een praktische verklaring: hij had gezien dat deze variant minimaal eeuwig schaak opleverde.
26.Lxc8 wat anders? Le4+ 27.Kg4 h5+?
Txf2 loopt geforceerd mat, nu krijgt wit nog een kans.
28.Kg5 Le7+ 29.Kf4 In ieder geval verloren leek me Kh6 Lxh4 en wits koning zit nog steeds gevangen.
29...Ld6+ 30.Kg5
Zwart heeft zetten herhaald wegens de tijdnood. Nu moet ie kiezen voor vrede of oorlog.
30...Kg7?!

Oorlog dus, maar met een foute beginzet. Zwart moet de kans grijpen om de toren erbij te betrekken: 30...Txf2! en het gaat niet mat, maar wit moet dan wel twee stukken geven: 31.Pxg6 Txg2+, en omdat 32.Kh4 Lxg6 mat loopt, moet wit 32.Lg4 spelen, met een totaal gewonnen eindspel voor zwart.

Ik had in de diagramstelling 31.Pf5+ gepland, maar zag nu opeens tot mijn grote schrik dat ook dit mat loopt: 31...Lxf5 32.Lxf5 Txf2! dreigt Le7 mat, dus 33.Kh4 Txg2! met dezelfde dreiging, 34.Lxg6 Le7+ 35.Kxh5 fxg6 mat! Ik zag het niet meer zitten, vanuit het diagram was Pf5+ eigenlijk mijn enige hoop. Dan maar verwarring stichten:

31.Pf3?? De enige redding was 31.Pxg6! en na fxg6 32.Thf1 gaat het niet mat omdat de zwarte toren niet meedoet. Wit heeft genoeg pionnen om met vertrouwen het eindspel te spelen, dus waarschijnlijk moet zwart dan berusten in eeuwig schaak. Nu is het alsnog over.

31...Le7+ 32.Kf4 Ld6+ 33.Kg5 Txf2 34.Kh4 Txg2 35.Lg4 Lg3+ 36.Kg5

36...f6 mat.

Rating 1200, da's lekker dan...

"Ik durf er 1000 ELO-punten om te verwedden dat iedereen weet over welke WL het gaat", schreef ik n.a.v. een reeks misstanden bij een KNSB-wedstrijd uit de 1e ronde. Onze eigen nationale arbiter durfde op zijn eigen vakgebied de uitdaging aan en verwoordde zijn twijfels over mijn stelling als volgt: "Ik vind het knap dat deze arbiter op twee plaatsen tegelijk was, aangezien hij in de 1e ronde ook de WL was bij RSR1". Zo wordt mijn lafheid om geen man en paard te noemen ook eens beloond. Maar toegegeven, ik ging er inderdaad vanuit dat dit de versteende, niet ingrijpende, blunderende WL was waarover Schaaknieuws zo kleurrijk berichtte. Dat kost me dus 1000 ratingpunten. Wie had ooit gedacht dat Rutten nog eens de wereldtop-20 zou halen met 2707! Ander nadeel: dit betekent dat er in de KNSB-competitie minimaal twee totaal incompetente arbiters rondlopen...

Legendarische stellingen (1) vervolg

Een steekproef wees uit dat deze legendarische stelling een generatiekloof aan het licht bracht. De 40- schakers hadden geen flauw idee wat er zo legendarisch aan deze stelling was. De 40+ers riepen vrijwel meteen Timman-Velimirovic! en dat klopt, dit was de afgebroken stelling uit het interzone toernooi in Rio de Janeiro, 1979. Het is misschien wel de meest geanalyseerde stelling ooit in Nederland. De 40 minners moeten zich een internet- en Fritz-loze wereld proberen voor te stellen. Afgebroken partijen waren in die tijd heel normaal, wel bijzonder was dat Veli er toen zoveel had dat de hervatting van deze pas een week later(!!) op het programma stond. Dat gaf alle kranten ruim de tijd om de stelling af te drukken, en alle analisten gaven uitgebreid hun mening. Zo hield Donner in de Volkskrant het op winst voor Jan, Orbaan in het NRC zei remise. In kroegen en op schaakclubs zocht heel schakend Nederland naar de winst. Uiteindelijk zal wit een keer op a3 moeten offeren (mat lukt niet) en het gaat erom of de zwarte koning dan ver genoeg staat om deze te kunnen afhouden van de sleutelvelden b7 en b8.

Velimirovic dacht zeker te weten dat het remise was, zoals hij Timman meteen na het afbreken liet weten. Hij had zelfs bewust naar deze stelling afgewikkeld! Als reden gaf hij een partij Botwinnik-Flohr waarbij wit hetzelfde eindspel vergeefs had proberen te winnen. En als het Botwinnik niet lukt... Dit kwam Timman niet bekend voor, wat hij Cruijffiaans verwoordde: "Ik zou geen partij van Botwinnik weten die ik niet ken". Zonder eindspel-databases waren Jan en zijn secondant, niemand minder dan Ulf Andersson, aangewezen op eigen inzichten en de toen beroemde eindspeldeeltjes van Cheron. In het enige deel dat Jan in zijn koffer had zitten, stond exact de afgebroken stelling! Wie het ongelofelijke niet gelooft kan dit checken bij Jaco, die deze serie ongelezen in de kast heeft staan, zie deel I, pagina 323. Volgens Cheron was het gewonnen, echter niet binnen 50 zetten (zonder slag- of pionzet)! Ik laat Jan nu even aan het woord (bron: Schaakbulletin):

"Onmiddellijk spoedde ik me met Cheron in de hand naar Ulfs appartement, schudde hem ruw wakker en duwde hem het boek onder de neus. Ulf was niet eens verbouwereerd. Hij had die nacht niet stilgezeten. De zettenreeks die hij vond, zonder dat hij het boek ook maar gezien had, is veel sneller dan wat Cheron aangeeft. Nog steeds echter zou het 60 zetten duren! (...) Daarna begon ons echte analysewerk. Het had iets heel spannends. Onwillekeurig kwam de associatie met de reis van 80 dagen om de wereld bij me op. In 50 zetten rond het schaakbord, om tenslotte het kleinood op a3 te nemen en de vijandelijke koning af te houden, het moest lukken."

Ik zal de lezer de pagina's lange analyses besparen, en om een toch al lang verhaal niet nog langer te maken: 39 zetten nadat voor het laatst iets was geslagen, stond het zo:

Zwart aan zet gaf op, de koning kan niet naar de d-lijn wegens Td8, en na Txa3 Lxa3 Kxa3 promoveert de a-pion. Velimirovic koos niet altijd de taaiste verdediging, maar volgens Timman en Andersson lukt het altijd binnen maximaal 43 zetten. Da's nog eens hard werken voor een half punt extra!
Volgende keer nog een toegift, waarin een amateurschaker wanhopig contact zocht met Donner omdat hij zelfs in de eindstelling nog een remiseweg zag voor zwart!

Nieuwe pletsmoezen (2)

In deze aflevering geen al te originele pletsmoezen, maar wel een hoogst originele aanleiding, misschien in Nederland zelfs wel een primeur. Wat gebeurde er in de 3e ronde KNSB, ergens in de 2e klasse? Een speler liep opvallend vaak naar buiten. De wedstrijdleider besloot hem te volgen en betrapte de speler achter een container(!) met zijn PDA (= elektronische agenda) waarop Pocket Fritz stond. Het diagram op het schermpje toonde de partijstelling! De WL kon maar 1 besluit nemen, reglementaire nul en een aantekening op het wedstrijdformulier. Het verweer van de speler is uitermate mager (maar wat wil je ook als je op heterdaad betrapt bent): "ik voelde me niet goed (pletsmoes 1), had hoofdpijn (pletsmoes 2), en last van de warmte (pletsmoes 3), had mentaal al opgegeven (pletsmoes 4) en was daarom naar buiten gelopen om de partij vast in te voeren." Behalve dat dit een buitengewoon zwak verhaal is, is het zowiezo al behoorlijk dom. Zelfs als je niet op de hoogte bent van de regel dat het gebruik van elektronische hulpmiddelen tijdens de partij verboden is, kun je natuurlijk op je klompen aanvoelen dat je fout bezig bent. Verdere argumenten waarom zijn schuld bij mij onomstotelijk vast staat:

• achter een container gaan staan?
• vorig jaar in de KNSB-competitie als 2100-speler een 7½-8 score, TPR 2520. M.a.w. hoe lang is dit al aan de gang? Ook interessant om te achterhalen zou zijn de aankoopdatum van de PDA (of beter nog Pocket Fritz) , en eens kijken wat de resultaten sindsdien zijn.
• het verhaal van zijn tegenstander laat aan duidelijkheid niets te wensen over. Deze meldt o.a. dat de speler zeer vaak wegliep van zijn bord terwijl hij aan zet was, en dan bij terugkeer a tempo zette. Ook de wedstrijdleider was dit opgevallen.

Genoeg argumenten voor de KNSB-jury om tot een unaniem "guilty" te komen, wat dan ook gebeurde: de man is inmiddels geschorst voor het lopende en de 2 volgende KNSB-seizoenen. Als alternatieve straf is er nog een vorm van "poetic justice": Van de moderne middelen waar de speler zo schaamteloos misbruik van heeft gemaakt, heeft de delinquent nu ook de nadelen ondervonden: Hij is volledig afgemaakt en afgedroogd in de digitale schandpaal die http://www.utrechtschaak.nl/ heet. Ook is er zelfs al een item aan gewijd op een regionale zender. De man is in no time verworden tot persona non grata in het toch al zo kleine schaakwereldje, waar immers ieder toiletbezoek voortaan met argusogen bekeken zal worden...

Niet geschoten is altijd mis

Lunchpauze, wandelingetje Coolsingel. Ik word aangehouden door twee niet als zwervers, (straat)krantenverkopers en ledenwervenden uitziende types. Ze stellen zich voor als medewerkers Politie Rijnmond, al bedenk ik me achteraf dat ik geen identificatie heb gezien. "Waaraan stoort U zich het meest?" overvallen ze me. Ik denk meteen aan: 1.Pf3 openingen, de Franse doorschuif, mensen die altijd aan je bord komen staan als je aan de verliezende hand bent, Arjan de Barman die om tien voor twaalf laatste ronde roept, maar ja, leg dat maar eens uit. Even overweeg ik te antwoorden "aan onbekenden die mij tijdens mijn kostbare pauze onzinnige vragen stellen", maar de politie is je beste kameraad dus ik bedenk me op tijd. Ik keer terug naar het Nivon en antwoord "aan de regelmatige pogingen tot fietsendiefstal bij het Nivon, blabla". Ik leg plaats en tijd uit, en krijg het voor de hand liggende en niet erg bruikbare advies om de fiets binnen te zetten. Met een "bedankt voor je antwoord" nemen ze afscheid. Niet geschoten is altijd mis, dat motto gebruikt de politie zelf ook toch?

Afmaken voor beginners (2)

Eerst de oplossing van de vorige keer: Anand speelde 1...Pf4, Kramnik sloeg niet op g5 maar kwam er eigenlijk in de analyse pas achter waarom: 2.Dxg5?? Pe2+ 3.Kh1 Dxh2+! 4.Kxh2 Th8+ en mat. Een matbeeld om te onthouden.

De nieuwe opgave is uit hetzelfde WK. Aronian heeft Grischuk bijna mat, maar zwart dreigt wel d1D. Hoe laat wit zijn h-pion eerder promoveren dan zwarts d-pion?

Wie stopt deze WL?

Ik citeer uit een verslag van een KNSB-wedstrijd uit de 1e ronde, nu pas verschenen in Schaaknieuws wegens de WK die in eerdere nummers alle aandacht kreeg. Uit piëteit met de betrokkenen geef ik de hoofdrolspelers de afkortingen TL (TeamLeider) en WL (WedstrijdLeider). De TL had iedereen kunnen zijn, de WL dat kan er maar één zijn. Ik durf er 1000 ELO-punten om te verwedden dat iedereen weet over welke WL het gaat.

Citaat: "(...) en de klok van B ingedrukt. Op het display was echter duidelijk te zien dat zwart door zijn tijd gegaan was. De WL was echter niet helemaal op de hoogte van zijn taken en bleef als versteend staan. TL beet de WL toe dat zwart door z'n tijd was en maande hem aan in te grijpen. Gedwee gaf de WL hier gehoor aan en gaf B een nul wegens tijdsoverschrijding. (ander bord:) W merkte dat zijn klok ook bleef doorlopen als hij hem ingedrukt had. In paniek zette hij het ding stop, maar inmiddels was tot op 1 seconde zijn tijd verstreken. Tsja, en toen moest de WL iets doen. TL wist raad: 5 seconden extra voor zwart. De WL liet zich ompraten, maar deed verder niets. "Pak een andere klok" brulde TL hem toe. Aha, dat kon hij nog wel. Helaas betrof het de klok van het naburige bord, waar P en W in tijdnood verkeerden. "Nee, niet die!" Uiteindelijk had de WL een klok te pakken, maar nu moest hij het apparaat instellen. Dat bleek een te zware opgave voor hem en noodgedwongen nam W die taak maar over. (...) Wederom leek het alsof het indrukken geen effect had. De rest van de dag vroeg W zich af welke vervangende klok de WL nou gepakt had. Hij zou toch niet die kapotte..."

Erg kolderiek dus allemaal, maar ook triest omdat het zo herkenbaar is. We weten allemaal over wie dit gaat en de man leidt nog steeds toernooien en bondswedstrijden, met alle gevolgen van dien. Ik ken zelfs schakers die bepaalde toernooien niet spelen alleen wegens deze WL. Blijkbaar werkt de KNSB niet zoals in de voetbalwereld gebruikelijk is met rapporteurs, want dan was de man allang van het toneel verdwenen. Volgens Rutten is de enige manier het consequent indienen van protesten richting bond, maar blijkbaar voelt niemand zich geroepen of het gebeurt in ieder geval te weinig. Wat ik helemaal niet begrijp is dat de man zelf nog zin heeft in dit soort wekelijkse vernederingen. De lege kopjes en glazen rond de borden worden altijd keurig weggehaald, dat dan weer wel.